İBB Kültür A.Ş. şehircilik tarihi alanında araştırmacılara ışık tutan, günümüzdeki imar faaliyeti açısından da eşsiz bir kaynak olan Alman Mavileri’ni tek kitap halinde yeniden yayımladı. Asıl adı Alman Mavileri, 1913–1914: I. Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları olan eserde, dönemin İstanbul’unun, tüm sokak, cadde ve kamu binalarını göstermekle birlikte 14.000 adet dizin sayesinde aranılan yerleri kolayca bulabilmek mümkün.

Şehir planlarının yapılmasında altlık olarak kullanılmış olan bu eser; mimarlar, şehir plancıları, avukatlar, tarihçiler ve diğer araştırmacılar için büyük bir eksikliği gideriyor.

Araştırmacı yazar İrfan Dağdelen tarafından yeniden yayıma hazırlanan Alman Mavileri yayınlandığı yüzyılın coğrafi değerlerini ve estetik beğenilerini de gözlemleme imkânı sunuyor.

Eser, I. Dünya savaşı öncesi Alman  bir şirkete hazırlatılmış olması ve pafta çerçevelerinin renginin mavi olması sebebiyle Alman Mavileri olarak anılıyor.

Nirengiyi Fransızlar Kurdu, Haritayı Almanlar Çıkardı

Alman Mavileri, I. Dünya savaşı öncesi bir Alman şirketi tarafından hazırlanmış. İstanbul’un kent planlamasına temel oluşturacak harita alımı için ilk adım Halil Edhem Bey’in (Eldem) şehreminliği döneminde (1909–1910) atılıyor. Haritaların oluşturulması için gereken “Nirengi sistemi kurma işi” Fransız Topoğrafya Cemiyeti’ne ihale ediliyor. Fransız plancılar Galata Kulesi merkezli bir nirengi sistemi kurarak, ölçümlerini 1911 yılında tamamlıyor.

Haritalar Almanya’da Çizildi

Nirengiye dayanan harita alma işi ise 1913 yılında “Deutsch Syindikat für Staebaliche Arbeiten” firmasına ihale ediliyor. Bu firmanın ölçümlerinden elde edilen bilgiler Almanya’ya gönderiliyor ve çizimler Almanya’da gerçekleştiriliyor. Haritalar Türkiye’ye geldikten uzun süre sonra, 1926’da, Osmanlıca kopyaları da hazırlanıyor.

İstanbul’un Parmak İzi Gibi

Alman Mavileri’nde, Suriçi İstanbul’unun yanında Eyüp Sultan, Beyoğlu, Beşiktaş, Kadıköy, Üsküdar gibi merkezler de yer alıyor.

Her paftası 66×100 cm. boyutunda, renkli, 1/1000 ve 1/500 ölçekli olarak hazırlanan bu haritalarda; mahalle veya semt adları, sokak ve cadde, yapı adları, saraylar, elçilik binaları, karakol, itfaiye, belediye vb. resmi binalar; cami, tekke, medrese, mezarlık, hazire, türbe, kilise, sinagog vb. dini yapılar; kule, duvar, sur, kışla, jandarma karakolu, tersane, atölye, levazım deposu vb. askeri yapılar; hastane, iskele, demiryolu, gar, istasyon türü kamu yapıları; adları ve gabarileriyle yer alıyor.

“Cami” Yerine “Djami”, “Çıkmaz Sokak” Yerine “Tchikmaz Sokak”

Alman Mavileri’nde semt, mahalle, cadde, sokak ve bina isimleri Türkçe isimlerin Fransızca telaffuz ediliş şekliyle yazılmış. Örneğin “cami” yerine “djami”, “çıkmaz sokak” yerine “tchikmaz sokak” gibi.

İstanbul’un Hazine Değerindeki Diğer Haritaları

İstanbul konulu haritaların tarihi 15. yüzyılın ilk çeyreğine kadar gidiyor. İlk olarak elle hazırlanan ve sanatsal değere sahip olan haritalar, baskı tekniklerinin gelişmesi ile yerini matbu çalışmalara bıraktı. Özellikle hazırlanan sigorta haritaları, günümüzdeki imar faaliyeti açısından eşsiz bir hazine niteliğinde.

Üretildiği dönem ve daha sonraki zamanlarda yapılan çalışmalarda altlık olarak kullanılan bu haritalardan en çok imar planlarının hazırlanması, su isale hatlarının yapılması gibi faaliyetlerde faydalanılmış. Günümüzde ise bu plan ve haritalar daha çok tarihi eserlerin tespitinde ve restorasyon çalışmalarında kullanılıyor.

Alman Mavileri dışında günümüze ulaşan haritaların belli başlıları şunlardır:

1904–1906 yıllarında Charles Edouard Goad tarafından üretilen İstanbul sigorta-haritaları; 1922–1945 yıllarında Jacques Pervititch tarafından üretilen İstanbul sigorta haritaları; yaklaşık 1926–1928 yıllarında üretilen İstanbul Rumeli ciheti haritaları; yaklaşık 1930–1935 yıllarına tarihlendirilen İstanbul Anadolu ciheti haritaları; yaklaşık 1930–1935 yıllarına tarihlendirilen Kadıköy ciheti haritaları ve yaklaşık 1930–1935 yıllarına tarihlendirilen Bakırköy ciheti haritaları.